English
Brown & Dueñas (2019) cho rằng khi bắt đầu một nghiên cứu khoa học, việc xác định rõ nền tảng triết học là bước quan trọng đầu tiên. Mô hình trong hình ảnh minh họa 6 thành phần cốt lõi của tiến trình nghiên cứu, từ trái sang phải:
1. Giá trị luận (Axiology) – Nghiên cứu về giá trị – chúng ta coi trọng điều gì?
Giá trị luận tập trung vào việc xác định những giá trị cốt lõi trong nghiên cứu. Nó đặt câu hỏi: “Chúng ta coi trọng điều gì?”
• Đây là quá trình suy ngẫm về “điều gì nên là” trong lĩnh vực nghiên cứu
• Giá trị luận phản ánh động lực nghiên cứu và những điều nghiên cứu viên hướng đến
• Ảnh hưởng đến cách tiếp cận đạo đức trong nghiên cứu và trách nhiệm xã hội của nhà nghiên cứu
2. Bản thể luận (Ontology) Nghiên cứu về thực tại – có gì ngoài kia để biết?
Bản thể luận nghiên cứu bản chất của thực tại, đặt câu hỏi: “Có gì ngoài kia để biết?”
Trong mô hình này, bản thể luận được phân chia thành nhiều quan điểm:
• Thực tại khách quan đơn nhất: Thực tại tồn tại độc lập và có thể quan sát được thông qua khoa học
• Thực tại khách quan nhưng con người chỉ hiểu một cách không hoàn hảo
• Đa thực tại chủ quan được kiến tạo xã hội: Thực tại được tạo ra giữa các cá nhân
• Đa thực tại chủ quan bị ảnh hưởng bởi quan hệ quyền lực trong xã hội
3. Nhận thức luận (Epistemology) – Nghiên cứu về tri thức – chúng ta có thể biết gì và biết như thế nào?
Nhận thức luận nghiên cứu bản chất, nguồn gốc và giới hạn của tri thức. Nó đặt câu hỏi: “Chúng ta có thể biết gì và biết như thế nào?”
Các quan điểm nhận thức luận trong mô hình:
• Tri thức trung lập có thể đạt được thông qua đo lường đáng tin cậy
• Tri thức chịu ảnh hưởng của sai sót con người – chỉ có thể thiết lập chân lý xác suất
• Tri thức mang tính chủ quan và hình thành ở cấp độ cá nhân
• Tri thức mang tính chủ quan và được kiến tạo chung giữa các cá nhân và nhóm
4. Phương pháp luận (Methodology) – Làm thế nào để thu thập tri thức đó?
Phương pháp luận trả lời câu hỏi: “Làm thế nào để thu thập tri thức đó?”
Mô hình giới thiệu các phương pháp luận khác nhau:
• Kiểm chứng giả thuyết và kiểm soát biến nhiễu (thí nghiệm, khảo sát)
• Thí nghiệm, khảo sát, nghiên cứu quan sát
• Tạo tri thức thông qua tương tác (nghiên cứu tình huống, lý thuyết nền tảng, hiện tượng học)
• Hướng đến hiểu biết về tổ chức cộng đồng và hành động (nghiên cứu hành động, phân tích diễn ngôn phê phán)
5. Phương pháp (Methods) – Những quy trình cụ thể nào sẽ được sử dụng?
Phương pháp là những quy trình cụ thể để thu thập tri thức, trả lời câu hỏi: “Những quy trình cụ thể nào có thể sử dụng?”
Các phương pháp được phân loại theo các mô hình nghiên cứu:
• Đo lường, quan sát, bảng hỏi có cấu trúc và phỏng vấn
• Phỏng vấn, nhóm tập trung, bảng hỏi mở, nhật ký, đánh giá ý thức hệ
6. Nguồn dữ liệu (Sources) – Những dữ liệu nào có thể thu thập được?
Nguồn dữ liệu là các loại thông tin có thể thu thập. Đặt câu hỏi: “Những dữ liệu nào có thể thu thập?”
Các loại nguồn dữ liệu:
• Bài kiểm tra trước-sau, so sánh hiệu suất, điểm số kỹ năng, thang đánh giá
• Dữ liệu âm thanh từ phỏng vấn, dữ liệu văn bản từ ghi chép thực địa, phân tích tài liệu
Bốn hệ hình nghiên cứu phổ biến
| Hệ hình nghiên cứu | Quan điểm triết học chính | Phương pháp chính |
| Thực chứng (Positivist) | Thực tại khách quan, tri thức khách quan | Định lượng |
| Hậu thực chứng (Post-positivist) | Thừa nhận giới hạn nhận thức con người | Định lượng có kiểm soát |
| Kiến tạo (Constructivist) | Thực tại kiến tạo xã hội, tri thức chủ quan | Định tính |
| Lý thuyết phê phán (Critical Theory) | Tập trung vào quyền lực và thay đổi xã hội | Phân tích diễn ngôn, hành động |
Lợi Ích Khi Hiểu Rõ Nền Tảng Triết Học Trong Nghiên Cứu
- Xác định rõ vị trí triết học của nghiên cứu, đảm bảo tính nhất quán từ giá trị đến phương pháp
- Lựa chọn phương pháp phù hợp với câu hỏi nghiên cứu và quan điểm triết học
- Tránh các mâu thuẫn nội tại trong thiết kế nghiên cứu
- Biện minh cho các lựa chọn phương pháp một cách chặt chẽ và có cơ sở
- Nâng cao tính chặt chẽ và chất lượng của nghiên cứu
Kết luận
Mỗi nghiên cứu khoa học đều bắt đầu từ việc hiểu rõ giá trị luận, bản thể luận và nhận thức luận để chọn phương pháp phù hợp. Khi các thành phần này được kết nối chặt chẽ, nghiên cứu sẽ có nền tảng vững chắc, hiệu quả và có sức thuyết phục cao.
Nguồn ảnh: Brown, M. E., & Dueñas, A. N. (2020). A medical science educator’s guide to selecting a research paradigm. Medical Science Educator, 30(1), 545-553.
